Akt o usługach cyfrowych będzie zwalczał „mowę nienawiści”. Atak unijnych instytucji na wolność słowa

Adobe Stock

• Komisja Europejska ogłosiła włączenie zmienionego Kodeksu postępowania w sprawie zwalczania nielegalnego nawoływania do mowy nienawiści w Internecie do Aktu o usługach cyfrowych.

• Sam Kodeks, pierwotnie opracowany przez Komisję Europejską w porozumieniu z gigantami z branży cyfrowej w 2016 roku, ma na celu zapewnienie, by platformy internetowe nie ułatwiały rozpowszechniania „nielegalnej mowy nienawiści” na masową skalę oraz umożliwienie użytkownikom platform społecznościowych zgłaszania niezgodnych z prawem treści.

• W dokumencie sygnatariusze zobowiązują się do wprowadzenia mechanizmów, mających na celu raportowanie, sprawdzanie oraz usuwanie bądź blokowanie dostępu do treści, które zostaną uznane za „nielegalną mowę nienawiści”.

• Kodeks przyjmuje definicję nienawiści jako okazywanej „ze względu na rasę, kolor skóry, religię, pochodzenie lub przynależność narodową albo etniczną”.

• Zarówno decyzja KE o włączeniu Kodeksu do Aktu o usługach cyfrowych, jak i sama zmiana tego dokumentu spotkały się licznymi krytycznymi głosami, zarzucającymi instytucjom Unii Europejskiej próbę wprowadzenia cenzury.

Komisja Europejska oraz Europejska Rada do spraw usług cyfrowych ogłosiły, iż „z radością przyjmują” włączenie znowelizowanego Kodeksu postępowania w sprawie zwalczania „nielegalnego nawoływania do mowy nienawiści w Internecie” (Code of conduct on countering illegal hate speech online) do Aktu o usługach cyfrowych  (Digital Service Act).

Kodeks to instrument miękkiego prawa, przyjęty przez Komisję Europejską w celu zwalczania nielegalnej „mowy nienawiści” w Internecie. Dokument został podpisany przez gigantów z branży cyfrowej, wśród których znajdują się portale i serwisy takie jak m.in. Facebook, Dailymotion, Instagram, LinkedIn, TikTok, X (Twitter) czy YouTube. Znowelizowany kodeks, bazujący na pierwowzorze przyjętym w 2016 roku, ma usprawnić zwalczanie treści, które na mocy przepisów prawa krajowego państw członkowskich oraz prawa Unii Europejskiej, zostaną uznane za „nielegalną mowę nienawiści” (illegal hate speech). Podstawą prawną do jego przyjęcia jest art. 45 Aktu o usługach cyfrowych, na mocy którego Komisja Europejska oraz Europejska Rada do spraw usług cyfrowych mają obowiązek wspierać i ułatwiać opracowywanie funkcjonujących na poziomie unijnym, dobrowolnych kodeksów postępowania, w celu zwalczania nielegalnych treści.

„Nielegalne nawoływanie do nienawiści” na gruncie Kodeksu rozumie się jako „zgodne z definicją zawartą w obowiązujących przepisach”, włączając w to Decyzję Ramową Rady 2008/913/WSiSW z 28 listopada 2008 roku w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych. W motywie 9 tego aktu prawnego wskazano, iż „termin «nienawiść» należy rozumieć jako odnoszący się do nienawiści okazywanej ze względu na rasę, kolor skóry, religię, pochodzenie lub przynależność narodową albo etniczną”. Wyłącznie do tej definicji nienawiści odnosi się Kodeks w wersji z 2016 r.

W ramach zmienionego kodeksu, jego sygnatariusze zobowiązują się m.in. do:

1. informowania użytkowników o zakazie „nielegalnego nawoływania do mowy nienawiści” w swoich usługach, jasno określając warunki i środki podejmowane w przypadku naruszenia tych warunków.
2. wprowadzenia mechanizmów, w ramach których każdy użytkownik na obszarze Unii Europejskiej będzie mógł zgłaszać sygnatariuszom funkcjonujące w ich serwisach treści, które użytkownik uważa za „nielegalne treści nawołujące do nienawiści”. W takim przypadku sygnatariusze zobowiązują się do dokonania przeglądu tych treści oraz podjęcia niezwłocznych działań w celu usunięcia lub uniemożliwienia dostępu do nich, jeśli naruszają one zasady sygnatariuszy lub przepisy Aktu o usługach cyfrowych (art. 16);
3. przeglądu większości (co najmniej 50%) powiadomień otrzymanych od podmiotów monitorujących na podstawie art. 16 i 22 Aktu o usługach cyfrowych w ciągu 24 godzin.
4. współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w powyższych celach
5. wspierania narzędzi i metod dotyczących alternatywnych narracji, nowych pomysłów i inicjatyw, a także programów edukacyjnych, które zachęcają do uprzejmości w Internecie i krytycznego myślenia.

W porównaniu do swojego poprzednika z 2016 roku, Kodeks postępowania w sprawie zwalczania nielegalnego nawoływania do mowy nienawiści w Internecie został znacznie poszerzony pod kątem objętości, co wynika z dodania dwóch aneksów. W tych dokumentach zawarto bardziej szczegółowe wyjaśnienia dotyczące procedur i terminologii, użytej na gruncie Kodeksu.

– Decyzja o znowelizowaniu i włączeniu Kodeksu postępowania w sprawie zwalczania nielegalnego nawoływania do mowy nienawiści w Internecie do Aktu o usługach cyfrowych spotkała się ze znaczącą krytyką. Dlatego też nie budzi zdumienia negatywna ocena Kodeksu, wpisującego się w szersze działania Unii Europejskiej, która stawia regulacje dotyczące zwalczania „mowy nienawiści” ponad fundamentalnym prawem do swobodnej wypowiedzi – podkreślił Patryk Ignaszczak z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.